Olejki zapachowe - czym są i jak powstają?

Olejki zapachowe, a w przypadku naturalnych substancji - olejki eteryczne - to składowe perfum i innych kosmetyków, które odpowiadają za ich wyjątkowe aromaty. Często ich wytwarzanie, zwłaszcza w przypadku produktów w pełni naturalnych, jest niezwykle czaso- i pracochłonne, co ma wpływ na wysokie ceny markowych perfum. Dlatego w większości ze współcześnie tworzonych produktów używa się substancji pozyskiwanych drogą chemicznej syntezy, co jeszcze podnosi wartość perfum w 100 procent naturalnych.

Pozyskiwanie olejków zapachowych używanych do drogocennych perfum przypomina niekiedy warsztat alchemika. W niezwykle zmysłowy sposób ukazała to zresztą książka "Pachnidło" Patricka Suskinda, która została równie efektownie sfilmowana. Na wartość niektórych olejków używanych do produkcji perfum wpływa rzadkość składników, z których są pozyskiwane (jak w przypadku drzewa sandałowego znajdującego się obecnie pod ochroną) czy ich ilość (np. w przypadku olejków jaśminowych i różanych). Jak powstają olejki zapachowe, czym są i jak zrobić substancje, które dają tak niezwykłe aromaty?

Spospoby pozyskania olejków zapachowych

Destylacja

Jedną z najczęstszych metod pozyskiwania olejków zapachowych jest destylacja, czyli rozdzielenie substancji stałych i ciekłych, wykorzystujące fakt, że olejki są nierozpuszczalne w wodzie, ale lotne z parą wodną. Destylowany surowiec, jak rozdrobnione łodyżki, płatki czy liście, jest spryskiwany strumieniem wodnej pary, która porywa i unosi związki zapachowe. Jej skraplanie pozwala na łatwe odseparowanie substancji zapachowych, pozwalając na pozyskanie nie tylko olejków, ale także np. produkcję hydrolatów używanych do celów kosmetycznych. W wodzie po procesie destylacji zachowuje się większość cennych substancji, które mają kojący wpływ na skórę.

Ekstrakcja

Nie wszystkie rośliny dobrze znoszą poddanie procesowi destylacji, a produkt otrzymany w ich efekcie znacznie różni się aromatem od naturalnego surowca, jak w przypadku jaśminu. Dlatego olejek jaśminowy pozyskiwany jest metodą ekstrakcji, która polega na wymywaniu olejków rozpuszczalnikiem, który następnie jest usuwany. Jeżeli w całości lub części pozostaje on w uzyskanej substancji, nosi ona nazwę wyciągu. W przypadku usunięcia całkowitego rozpuszczalnika, otrzymujemy ekstrakty. Rozpuszczalniki to substancje lotne, jak alkohol etylowy, alkohol metylowy, aceton lub eter naftowy, w których zanurza się np. płatki jaśminu, róży czy tuberozy. Po zakończeniu ekstrakcji, rozpuszczalnik jest odparowywany, dając tzw. konkret, z którego następnie należy usunąć takie substancje, jak woski, żywice i barwniki. Są one poddawane na gorąco działaniu alkoholu, a dopiero po jego odparowaniu otrzymuje się tzw. absolut, którego aromat jest identyczny z naturalnym zapachem kwiatów.

Enfleurage

Metoda ta należy do najstarszych sposobów pozyskiwania olejków zapachowych i to właśnie ją mogliśmy oglądać w filmie "Pachnidło". Enfleurage polega na absorbowaniu zapachów przez tłuszcze (mieszaninę tłuszczy i łoju), które rozprowadzane są na szklanych taflach i pokrywane kwiatami. Po kilkudziesięciu godzinach kwiaty zastępowane są kolejną warstwą, a cały proces powtarza się przez ok. 1-2 tygodni, wymieniając kwiaty ok. 30 razy. Otrzymany produkt, tzw. pomadę, topi się w jak najniższej temperaturze i poddaje ekstrakcji alkoholem, otrzymując w efekcie tzw. absolutes d"enfleurage (essence absolute). Enfleurage stosuje się w przypadku niezwykle delikatnych kwiatów, np. jaśminu, tuberozy czy pomarańczy, wykorzystują zbiór tuż po jego zerwaniu, wykonywanym najczęściej nocą i wczesnym rankiem, aby płatki nie zostały uszkodzone temperaturą czy rosą.

Maceracja

Ten sposób pozyskiwania olejków zapachowych jest podobny do enfleurage, ale tłuszcze podgrzewane są do nieco wyższej temperatury, ok. 50-70 stopni. Uzyskaną pomadę poddaje się następnie ekstrakcji z użyciem alkoholu.

Wytłaczanie

Metoda pozyskiwania zapachu stosowana w przypadku skórek owoców, np. pomarańczy, cytryn, bergamotki czy grejpfrutów. Wyciskane są one ręcznie lub z użyciem prasy, pozwalając na uzyskanie sporej ilości substancji zapachowych.